Lymfoedeem kan een blijvend gevolg van borstkanker zijn. Lang niet alle vrouwen die borstkanker hebben gehad, krijgen ermee te maken, maar toch moet je er alert op blijven. Zelfs na jaren kan het ineens de kop opsteken. Daarom is het goed om te weten waar je op moet letten én hoe je ervoor behandeld kan worden.

‘Gelukkig is het aantal patiënten met lymfoedeem ten gevolge van borstkanker de laatste jaren flink afgenomen’, weet huidtherapeute Astrid Keuning. ‘Dit komt doordat vroeger standaard alle lymfklieren werden verwijderd in plaats van in eerste instantie alleen de poortwachtersklier, zoals tegenwoordig het beleid is. Als deze schoon is, laat de chirurg de overige klieren zitten. Dit vermindert de kans op het ontstaan van lymfoedeem aanzienlijk.’

Symptomen tijdig herkennen
‘‘Lymfoedeem’ betekent letterlijk ‘vochtophoping’. Bij lymfoedeem is de afvoer van weefselvocht te gering vanwege een stoornis in het lymfstelsel. Lymfe is een eiwitrijke substantie die zorgt voor afvoer en filtering van afvalstoffen. Dit is een erg belangrijk en onmisbaar stelsel in het lichaam’, legt Astrid uit. ‘Wanneer dit systeem verstoord is, kunnen diverse klachten optreden, zoals een zwaar of vermoeid gevoel in je arm, kleding die ineens strak om je arm zit, en je kunt zelfs het gevoel hebben dat er iets onder je oksel zit of een kriebelend gevoel, alsof er mieren onder je huid bewegen.’ Wanneer je deze symptomen signaleert, is het belangrijk om niet eerst af te wachten, maar direct contact op te nemen met je huisarts of specialist. ‘Wanneer er sprake is van lymfoedeem, wordt de patiënt doorgestuurd naar ons. Het aantal behandelingen bij beginnend lymfoedeem is beduidend lager dan wanneer het al langer bestaat. In dat laatste geval is de arm vaak hard doordat de eiwitten zijn gaan samenklonteren. Dat heeft dan ook nog eens een aanzuigende werking op vocht, waardoor de arm nog dikker wordt én er is meer kans op wondroos. Dat is een ontsteking van de huid die veroorzaakt wordt door bacteriën die zich voeden met de samengeklonterde eiwitten. Door de wondroos worden nog meer lymfvaten beschadigd.’

Chronische aandoening
Astrid en haar collega-huidtherapeuten kunnen het lymfoedeem niet genezen, maar wel goed behandelen. ‘Lymfoedeem is een chronische aandoening, dus het zal nooit helemaal overgaan, maar we kunnen de zwelling wel aanzienlijk verminderen. Meestal beginnen we met manuele lymfdrainage. Dat is een lichte massage waarmee we het lymfsysteem aanzetten om harder te gaan werken. Het is absoluut geen pijnlijke behandeling en we kunnen patiënten ook leren om dit zelf te doen. Daarnaast maken we naast de manuele behandeling gebruik van een lymfapress. Dit is een zak met luchtkamers die opgeblazen wordt (zie rechter foto) om tegendruk te geven. Wanneer er te veel vocht in de arm zit, zwachtelen wij de arm na de behandeling. Dit doen we twee keer per week, net zolang tot de arm genoeg is afgeslankt om een therapeutische elastische kous aan te meten. Een therapeutisch elastische (arm)kous geeft lichte druk waardoor het behaalde resultaat, de oedeemafname, behouden blijft. Het kan ook voorkomen dat er oedeem op de borst voorkomt. Dit komt nog wel eens voor na een borstbesparende operatie. Ook dan moet je tegendruk geven en daar hebben we speciale drukhemdjes voor. Verder werken we met lymftaping. Dit is een techniek met een speciale plaktape die we in een bepaalde vorm plakken, waardoor het vocht beter kan worden afgevoerd. Dit kan worden toegepast op de schouder, rug, flank en borst.
De kous moet in principe voldoende zijn om de arm dun te houden. Hij wordt alleen overdag gedragen; ’s nachts moet hij af omdat het anders kan gaan knellen. Eventueel hebben we dan wel ander materiaal wat de patiënt ’s nachts kan dragen, maar dat proberen we wel af te bouwen. Verder zijn er bepaalde oefeningen die de patiënt kan doen die een aanzuigende werking op het lymfvatsysteem hebben.’

Leefregels
Het ontstaan van lymfoedeem is nooit helemaal te voorkomen, maar wanneer je je aan bepaalde leefregels houdt, kun je de kans op het ontstaan ervan wel verkleinen. ‘Je moet goed opletten met wondjes of beschadigingen aan de huid, zoals zonnebrand. Ook moet je je arm gewoon blijven bewegen, want de pompende beweging van je spieren geeft ook tegendruk. Heel zware inspanning kun je beter vermijden, maar je gewone dagelijkse dingen blijven doen is prima, maar doe niet te lang dezelfde handeling achter elkaar.’

Huid en littekens
Ook op ander gebied kan de praktijk voor huidtherapie wat betekenen voor vrouwen die borstkanker hebben gehad. ‘Sommige vrouwen hebben veel last van het litteken. Het is bijvoorbeeld ingetrokken of verkleefd aan onderliggende weefsels en zorgt voor beperkingen in het bewegen. Littekenmassage kan dan een uitkomst zijn, en we kunnen het de patiënt zelf ook aanleren. Er kan sprake zijn van andere huidproblemen, zoals ontsierende rode vaatjes in het decolleté als gevolg van de bestraling, last van overbeharing door hormoongebruik of een droge en beschadigde huid door de chemotherapie. Ook daar hebben we een passende oplossing voor.’